او که یکی از بزرگترین کلکسیونرهای ایرانی با موضوع حشرات است، تالیفات بسیاری چون اطلس پروانه های ایران و كتاب راهنماي ميداني پروانه هاي ايراني دارد. صحبت‌های ما با ایشان در مورد این حشرات زیبا و دوست داشتنی است.

• تاکنون چند گونه پروانه در دنیا شناسایی شده است؟

حدود 18 تا 20 هزار گونه پروانه در دنیا شناسایی شده که تعداد آن در ایران 420 گونه است. از این تعداد حدود406 گونه را جمع آوری کرده و در مجموعه شخصی‌ام نگهداری می‌کنم که در آینده به موزه ای اهدا خواهم کرد.

• یک پروانه تحت چه شرایطی کمیاب شده یا در معرض انقراض قرار می‌گیرد؟

تهدیدات محیطی و تغییرات اقلیمی بزرگترین آسیبی است که اگر از حدی فراتر برود جمعیت پروانه ها کاهش پیدا کرده و کمیاب می‌شوند. البته برخي از گونه ها ذاتاً کمياب هستند که مي تواند به دليل محدوديت هاي بيولوژيکي و ژنتيکي طي ميليون ها يا هزاران سال باشد يا حتي اين اتفاق ممکن است طي چند سال اخير رخ داده باشد که البته از اين مسایل اغلب اطلاع دقيقي نداريم. گاهي شاهد هستيم که پروانه ماده تخم زيادي نمي‌گذارد يا روي گياهي که تخم مي‌گذارد، تخم ها پارازيته مي شوند که اين مورد مي تواند به واسطه زنبورهاي انگل يا تغذيه حشرات ديگر از تخم ها باشد. همه اينها در مجموع به روش ها يا استراتژي هاي مختلف حيات بر مي‌گردد.

• پروانه‌های چه نقاطی از کشورمان بیشتر با خطر انقراض روبرو هستند؟

چرای بی‌رویه و آسیب پذیر بودن اکوسیستم های طبیعی زاگرس و بویژه خشکسالی های اخیر سبب شده که بیشترین تعداد پروانه های کمیاب در این منطقه به ثبت برسد. از اين نظر منطقه زاگرس مياني تا جنوبي وضع چندان مطلوبي ندارد. در مناطقي مثل خراسان نيز که تعداد گونه‌هاي اندميک به دليل اشتراک کوه‌هاي اين منطقه با افغانستان و ترکمنستان کمتر است، باز هم به دليل چراي بي رويه بویژه در بخش‌هاي شمالي‌تر، مثل شمال کوه‌هاي کپه‌داغ به‌شدت اکوسيستم‌ها دچار آسيب و تخريب شده و بالطبع جمعيت گونه‌هاي مختلف هم به‌شدت کاهش پيدا کرده است. البته این به این معتا نیست که سایر نقاط کشور دارای مشکل نیستند. شمال غرب کشور و نواحی مرکزی و جنوبی نیز به شدت تحت تاثیر تخریب اکوسیستم ها در اثر چرای بی رویه قرار دارند.

• از 420 گونه پروانه موجود در ایران، چه تعدادش در حال انقراض هستند؟

پروانه ها در معرض خطر هستند ولی این خطر به این ترتیب نیست که به چشم بیاید ولی با تجربیات شخصی من و دیگر دوستان مرتبط با این کار بیشتر جمعیت های حدود 40درصد گونه های پروانه های ایران در معرض خطر جدی است. یعنی جمعیت های مختلف یک گونه مشخص در سراسر کشور در معرض آسیب قرار دارند. که در صورت نابودی همه جمعیت های آن گونه آن گونه مشخص به کلی از تنوع زیستی کشورمان محو خواهد شد.

شاخص تعیین تنوع و تعداد مختلف گونه‌های پروانه‌ها چه مواردی است؟

یکسری تفاوت‌ها در ظاهر و رنگ پروانه‌ها است که به آن ها تفاوت‌های مورفولوژی گفته می‌شود. بسیاری از گونه ها اینقدر شبیه به هم هستند که باید کارهای مولکولی روی آن ها صورت بپذیرد تا تفاوت‌هایشان مشخص شود. اصولاً مورفولوژی یا ریخت‌شناسی کلید مهمی در شناسایی گونه‌ها است ولی در گونه هایی که نزدیک به هم هستند ممکن است مورفولوژی جواب ندهد و نیاز به انجام کارهای مولکولی و بیولوژيک است. یعنی باید دوره زندگی لارو، تخم پروانه، شفیره همه بررسی شود. حتی گیاه میزبان، اکولوژی آن ها مشخص شود. مجموعه آن ها به ما کلید شناسایی می‌دهد که با تلفیق آن با کلید شناسایی قدیم مثل اندام‌های تناسلی که زیر میکروسکوپ مطالعه می‌شد، یا زیست شناسی آن ها می‌توانیم نتیجه بگیریم که  با چه گونه‌ای از پروانه‌ها روبرو هستیم.

عمر یک پروانه چقدر است؟

پروانه‌ها جزو حشراتی هستند که دگردیسی کامل دارند. یعنی زندگی شان چهار مرحله دارد. دگردیسی کامل یعنی حشره تخم می‌گذارد، تخم تبدیل به لارو می شود، که اصطلاحاً به آن نوزاد کرمی شکل می‌گویند. بعد لارو تبدیل به شفیره و شفیره تبدیل به پروانه بالغ می‌شود. این دوره خود یک نسل پروانه را رقم می‌زند اما حالت‌های مختلف این دوره‌ها، زمان‌های متفاوتی را به خود اختصاص می‌دهد. تخم پروانه ممکن است چند روز تا چند هفته برای تبدیل شدن به لارو زمان لازم داشته باشد. لارو پروانه نیز ممکن از چند روز تا چند سال بماند. ما در طبیعت شفیره‌هایی داریم که 15 تا 20 سال به صورت خفته در جایی مانده‌اند تا شرایط آب و هوایی برای آن ها مساعد شده و تبدیل به پروانه بالغ شوند. خود پروانه بالغ عمرش از چند روز تا حداکثر چند ماه کوتاه متغیر است. حداکثر عمر پروانه ها بیشتر از سه چهار ماه نیست. مگر بعضی انواع که زمستان گذرانی‌شان را به صورت بالغ انجام می‌دهند. آن ها در طول زمستان به صورت خوابیده و خفته در گوشه‌ای هستند و این به طول ماه‌های زندگی شان اضافه می‌کند ولی در این دوره عملاً فعال نیستند.

پروانه‌های کشورهای گرمسیری عمری 9 ماهه دارند، اما در مناطق سردسیر و معتدل عمر آن ها بیشتر از چند هفته نیست. بویژه در مناطق کوهستانی ایران که از این هفته تا هفته بعد، انواع پروانه های منطقه عوض می‌شوند و پروانه‌های قبلی مرده و گونه‌های جدیدی متولد و جایگزین می‌شوند.

شنیده‌ایم پروانه ای با نام «نادری» داریم. از آن پروانه و نامش برایمان بیشتر بگویید.

این پروانه که با نام فامیلی من یکی است، توسط من پیدا نشده بلکه محققان آلمانی آن را کشف کردند و به دلیل محبت‌شان نسبت به من آن را نادری نامگذاری کردند که البته نام علمی آن Callophrys naderii است. این گونه اندميک يا بومي ايران است و در منطقه کوهستاني کرمان زيست مي‌کند. در واقع يک گونه کمياب است که در فصل بهار صرفاً در اين منطقه ظاهر مي‌شود و فقط ده تا 15روز در طول سال پرواز مي‌کند. البته علاوه بر این گونه پروانه یک بید روز پرواز هم هست که در منطقه ایلام وجود دارد. آن را خودم پیدا کرده و به یک محقق آلمانی کارشناس در امور بیدها دادم که آن را به نام من Amata naderii  ثبت کردند. البته باید بگویم بنده در حدو 15 تاکسون جدید شامل گونه و زیرگونه از پروانه ها را خودم کشف و برای اولین بار به دنیا معرفی کرده‌ام که بسیاری از آن ها بومی انحصاری کشور خودمان هستند. حدود 16 گونه پروانه نیز برای نخستین بار برای فون(پوشش جانوری)کشورمان معرفی کرده‌ام به این معنا که این گونه در فراسوی مرزهای ما بودند و امروز پراکنش آن ها را در داخل کشور نیز اثبات کرده‌ایم.